اَڇي ڏاڙهي، اَٽو خراب
سنڌ جا ٻه نواب، جي دنگئي پَلئي هئا، تن مان هڪڙي، هڪ اڇي ڏاڙهي وارو ماڻهو مقرر ڪيو، جو ٻئي نواب جي دِڳي مان ڳَرٽ ڳَرٽ ڇوڪرا برغلائي ايندو هو، جن کان ڍڳن ڍورن چارڻ ۽ ٻي خدمت چاڪري جو ڪم ورتو ويندو هو. ٻِئي نواب، وري هڪ چالاڪ ڳڀرو ڇوڪرو پاڻ وٽ رکيو هو، جو وري هُن نواب جي حد مان، اڇي ڏاڙهي وارن کي ڏٽا سٽا ڏيئي، کين مقرر سَراءِ ۾ آڻي ڪڍندو هو، جتي انهن کان چَڪي پيهڻ جو ڪم ورتو ويندو هو.
هڪڙي ڏينهن پوڙهي ۽ ڇوڪري جو هڪ ٻئي سان پَلئه پيو. پوڙهي پَههُ پچايو ته، ”آئون، هن ڇوڪري کي هيٺاهيون مٿاهيون ڏئي، پنهنجي حد ۾ وٺي وڃان.“ ڇوڪري خيال ڪيو ته ”آءُ، هن پوڙهي کي پاڻ سان وٺي وڃان.“
ٻئي پنهنجي پَهن گَهن ۾ مست ۽ مگن!
نيٺ جڏهن هڪ ٻئي جي ڊهَه بَڊهَه (روبرو) ٿيا، تڏهن ڇوڪرو ٽاڙهه ڏيئي، رئندو رئندو، چاچا سائين، چاچا سائين، ڪندو، اچي پوڙهي جي پيرن تي پيو. روئي جو روئي پيو زارو زار! پوڙهي کي هن جي روئڻ تي رحم آيو. سو ڳرٽڙي پائي، پڇيائينس ته، ”ابا، روءُ نه، خبر ڪر ته روئين ڇو ٿو؟“ . ڇوڪري ڏاڍي ڍنَگَ پيچ ۽ ڦَند سان ڇَند ڪري، چيو ته ”بابو ويچارو راه رباني وٺي ويو، اما ۽ ٽي ڀينرون ڇڏي ويو آهي. ڏوڪڙ پيسو، ۽ ٻني ٻارو به آهي، پر سنڀالي ڪير؟ اما چيو ته، ”پٽ، تنهنجو چاچو هتان رُسي ويو آهي، اُن کي ڳولي ڦولهي اچ. ڏَسَ پَنڌَ ۽ پار پَتا، جيڪي ڏنا اٿس، سي سڀ چاچا، تو ۾ آهن، سو مهرباني ڪري هاڻي هَل، ۽ هلي سار سنڀال لَههُ. ، مطلب ته ڇوري، اهڙا ته حيلا هلايا، جو پوڙهو فريب ۾ ڦاسي ويو. ڇوڪري کي چيائين ته، ”پُٽ، ماٺ ڪر، روءُ رڙ نه، مون سڀ ڪاوڙ ڇڏي، هل ته هاڻي ئي هلون ٿا.“ ڇوڪر اڳيان، پوڙهو پويان. جڏهن مقرر سراءِ جي ڀرسان آيا، تڏهن ڇوڪري، پوڙهي کي چيو ته، ”چاچا، تون هل، انهيءَ جاءِ ۾، ته آئون جھنگ جو خيال لاهيو ٿو اچان.“ پوڙهو خوشيءَ سان سراءِ ۾ گهڙيو. اُتي ته اڳيئي جوان انتظار ۾ ويٺا هئا، جن پوڙهي کي پهچندو ڏسي، جھلي، چَڪَيءَ (جنڊ) تي ويهاري، ڪاسو اَن جو ڏيئي، چيائونس ته، ”پيھُ اَنُ، نه ته سِر جو خير نه ٿيندءِ“ . اتي پوڙهي سمجھيو ته، ”مار، ڇوڪرو راند هڻي ويو !“.
ڀلا هڪ پيرسن، ٻيو جنڊ ڳورو ۽ اَن گهڻو، ويچارو سو ڪري به ڪري ڇا! جي تڪڙو ٿو هلائي ته اَنُ ڏارو پيو ٿئي، جي هوريان ته اَٽو نه پيو نِبري، اچي ويو سورن ۾! مٿانئس بيٺل ماڻهو، ٿورو ۽ ڏڏريل اَٽو ڏسي، کيس چون ته، ”پوڙها، هي ڇا ٿو ڪرين؟ اَڇي ڏاڙهي ۽ اَٽو خراب!“.
مطلب: جڏهن ڪو ڪم، ڪنهن لياقت مطابق ڪيل نه ڏسڻ ۾ ايندو آهي، تڏهن ائين چئبو آهي.

آيا مير، ڀڳا پِير:
جڏهن ڏاڍا اچن، تڏهن هيڻا بيهي نه سگهن.
سنڌ ۾ ”ڪلهوڙن“ جي صاحبي 1701ع کان 1782ع تائين هلي. ڪلهوڙن کي ”ميان“ ۽ ”پِير“ به ڪري سڏيندا هئا، ڇاڪاڻ ته کين ڪيترائي مريد هئا. ميرن جي اچڻ بعد ڪلهوڙن جو زوال اچي ويو. تنهن تي ڪنهن ائين چيو ته : ”آيا مير، ڀڳا پِير“ .

اَبو گسي، ڌيءَ وسي:
هندن ۾ رواج آهي ته ڌيءَ کي جھجھو (وڌيڪ) ڏاج ڏين. ڪنهن سيٺئي، ڌيءَ کي ايترو ته ڏاج ڏنو، جو پاڙي وارن کي ڏندين آڱريون اچي ويون. تنهن تي ڪنهن پاڙي واري ائين چيو: ” اَبو گسي، ڌيءَ وسي.“
مطلب: اَبي جي کٽي، اَدي کپائي، ڪمائي هڪڙو ته کائي ٻيو،

اُٺ نه پڄي، هڻي ٻورون لتوُن:
هڪ جي باھ، ٻئي مان ڪڍڻ.
جَت، اُٺن تي مال لَڏيو، پاڻ ٻورن مٿان چڙهيو پيا وڃن. اُٺن کي تيز هلڻ لاءِ خوب لتون پيا هڻن، پر لتون ته اُٺن تائين پهچن ئي نه پيون، تنهنڪري اُٺن جي تيزيءَ ۾ خيرڪو فرق نه پئي آيو. وري زور سان لتون پيا هڻڻ، ته به اُٺن تائين نه پيو پهچن، ۽ ٻورن کي پيون لڳن. تڏهن ڪنهن ڏسي ائين چيو.

اَپڻا مال هي، روسُون ڀي، کائسُون ڀي، (سرائڪي):
پنهنجي ڪيل ڳالھ، کلي به قبولبي ۽ روئي به.
جَت، بصر سان ماني پيا کائين. بصرن جي بانس ۽ ڪَڙاڻ کان، سندن اکين مان پاڻي پيو وهي. ڪنهن چيو ته ”رو به پيا ته کائو به پيا!“ کلي چيائون ته ” اَپڻا مال هي، روسُون ڀي، کائسُون ڀي.“

اَڍائي گهرن جو خير:
سڀ جو خير، سڄي جھان جو خير.
قديم زماني ۾، ڀارت ورَش ۾ اڍائي گهر ليکيندا هئا: گهر برهمڻ جو، گهر کَتريءِ جو ۽ اڌ گهر وَيش جو. عربن ۾ وري گهر مسلمانن جو، گهر اهل ڪتاب(يهودين ۽ عيسائين جو*، ۽ اڌ گهر ٻئي مذهب وارن جو شمار ڪيو ويندو هو.
سنڌ ۾ اسلام اچڻ کانپوءِ گهر ”هندو“ گهر ”مسلمان“ ۽ باقي اڌ گهر ”ٻاليشاهيءَ“ جو ڳڻجڻ ۾ آيو. ۽ اڄ تائين سنڌ ۾ اهي ئي اڍائي گهر شمار ڪيا ويندا آهن.
ماڻهو عام طرح دعا گهرڻ وقت، الله تعالى جي حضور ۾ عرض ڪندا آهن ته، ”خدايا! اڍائي گَهرن جو خير گذارج، ۽ انهن جي صدقي اسان جو به!“

انڌير نگري، چرٻٽ راجا ٽڪي سير ڀاڄي، ٽڪي سير کاڄا:
جڏهن ڪو ظالم يا بي عقل حاڪم ٿيندو آهي، تڏهن ان جي حڪومت جو جلد ئي زوال اچي ويندو آهي، يا جڏهن ڪو حاڪم، رعيت جي حال کان غافل ۽ بي پرواھ رهندو آهي، تڏهن ان جي دور ۾ ظلم ۽ مصيبت حد کان وڌيڪ لنگهي ويندا آهن. اهڙي وقت لاءِ ائين چئبو آهي.
ڳالھ ڪندا آهن ته هڪڙو گُرو، پنهنجي چيلي سان گڏ، تيرٿ ڪندو، هڪڙي ڳوٺ ۾ اچي پهتو، جنهن جو نالو ”انڌيري نگري“ هو. گروءَ، پنهنجي چيلي کي کاڌي پيتي جي شين خريد ڪرڻ لاءِ بازار ڏانهن موڪليو چيلي وڃي ڏٺو ته مار! هتي ”ڀاڄي“ به ٽَڪي سير ته ”کاڄا“ به ٽڪي سير! هن ڇا ڪيو، جو ٽڪي ۾ کاڄن جو سير خريد ڪري، پنهنجي گُروٰٰءَ کي اچي، چيائين ته ”گُرو جِي، هت ڏاڍو مزو آهي،