Sindhi Notes
 

[b][u][center][size="6"]سنڌي ٻوليءَ جو بڻ بڻياد[/size][/center][/u][/b]

[right][size="4"]
ڪيترائي عالم ۽ محقق سنڌي زبان جي اصل نسل ڳولهڻ لاءِ جدوجهد ڪندا رهيا آهن ۽ ڪري رهيا آهن. هيسيتائين جيڪي به نظريا مليا آهن سي هڪٻئي ڪان بنهه مختلف آهن. هن وقت تائين ٽي مشهور نطريا سنڌي ٻوليءَ جي بڻ بڻياد بابت آيا آهن سي هي آهن

سنڌي ٻولي سنسڪرت مان نڪتي آهي.: ڊاڪٽر ٽرمپ
سنڌي ٻولي بنيادي طور تي سڌو سنئون سنسڪرت ڪان اڳ واري دور جي سنڌو ماٿر جي قديم ٻولي آهي: ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ
سنڌي ٻولي سنسڪرت ڄائي نه پر سنسڪرت ٻولي سنڌي ڄائي آهي: سراج احمد

پهرين نظريي جي مطابق سنڌي ٻولي سنسڪرت جي ڌيءَ آهي
ٻئي نظريي جي مطابق سنڌي ٻولي سنسڪرت ٻوليءَ جي ڀيڻ آهي
ٽئين نظريي جي مطابق سنڌي ٻولي سنسڪرت ٻوليءَ جي ماءُ آهي

ڪيتريئي ڇنڊ ڇاڻ ڪانپوءِ هيءَ ڳالهه واضح ٿي چڪي آهي ته سنڌي ٻولي سننسڪرت جي ڌيءَ ناهي. اِِن جا دليل هيٺ ڏنا ٿا وڃن


سنڌيءَ مان جيڪڌهن ڌاريا لفظ خارج ڪجن ته به ايترا لفظ بچن ٿا جو پورو مڪالمو ترتيب ڏئي سگهجي.

جڏهن آريه هندوستان ۾ داخل ٿيا ۽ ملتان ۽ ڪشمير ۾ ديرو ڄمايائون تنهن کانپوءِ مقامي ٻوليون آرين جي اثر هيٺ رهيون. سنسڪرت تنهن وقت گنگا جمنا دوآبي ۾ پنهنجون ارتقائي منزلون طئي ڪري رهي هئي، سنڌ ۾ ان وقت به قديم سنڌي رائج هئي ۽ 600 قبل مسيح تائين جيڪو سنڌي ٻوليءَ تي اثر پوندو رهيو سو پڻ ملتان ۽ ڪشمير وارن علائقن جي ٻوليءَ جو هو، نه ڪي سنسڪرت جو!

هڪ عام خيال آهي ته هندوستان جون جملي ٻوليون سنسڪرت ڄايون آهن تنهنجيڪري سنڌيءَ لاءِ به اِهو خيال آهي.

سنڌي گرامر سنڌي ٻوليءَ کي سنسڪرت ۽ اُن مان نڪتل ٻين ٻولين کي الڳ ڪري ٿو.

هندن مذهب جي بنياد تي سنڌي ٻوليءَ کي سنسڪرت يا عربي ڄائي سمجهيو. پر جيئن ته عربي ٻاهرين ٻولي آهي تنهنجيڪري پهرين خيال کي وڌيڪ ترجيح ڏنائون.

يعني ثابت ٿيو ته سنڌي ٻولي سنسڪرت ڄائي ناهي.

ڊاڪٽر غلام علي الانا چوي ٿو ته ڪن به ٻن يا وڌيڪ زبانن جي تقابلي مطالعي لاءِ جن اهم جزن جي اڀياس ۽ ڀيٽ جي ضرورت آهي اُهي هي آهن:

صوتي هڪجهڙايون
لفظن جي ڌاتن جون هڪجهڙايون
اسمن ۽ فعلن جي گردانن جون هڪجهڙايون
گردانن جي بناوٽ جا هڪجهڙا اصول
ضمير ۽ حرفن ۾ هڪجهڙايون

جيڪڏهن اِهي سڀ هڪجهڙايون ڪن به ٻن يا وڌيڪ ٻولين ۾ شامل هجن ته سمجهبو ته هڪ ٻولي ٻي ٻوليءَ مان ڦٽي نڪتي آهي يا ٻئي ٻوليون ڪنهن هڪ ئي ٻوليءَ جون ڦٽل شاخون آهن.

سنسڪرت ۽ سنڌي ٻوليءَ ۾ اهڙيون بيشمار هڪجهرايون آهن تنهنجيڪري ٻئي ٻوليون ڪنهن به هڪ ئي بنياد مان ڦُٽل پيون لڳن.

هاڻي جيڪڏهن ٻنهي ٻولين جو بنياد هڪ ئي ٻولي هئي ته اُها ڪهڙي بنيادي ٻولي هئي؟ اِنهيءَ جو جواب ديوان ڀيرومل جي ڪتاب ۾ ملي ٿو.

ديوان صاحب سنسڪرت جي معني صاف ٿيل يا سڌاريل ڪئي آهي. پوءِِ اِهو ڪيئن ممڪن ٿي سگهي ٿو ته هڪ اصلوڪي ٻولي ڪنهن سڌاريل يا صاف ڪيل ٻوليءَ مان ڦُٽي نڪتي هجي جڏهن ته هوءَ پاڻ ڪنهن ٻي ٻوليءَ جي سڌاريل شڪل آهي.

بنيادي ٻولي جنهن مان ٻئي ٻوليون ڦُٽي نڪتيون آهن اها پراڪرت آهي جنهن جا لهجا ڌار ڌار هئا.

ڊاڪٽر الانا لکي ٿو ته ”ماهرن جي بيان ڪيل نظرين جي مطابق چئي سگهجي ٿو ته سنڌي سنسڪرت جي شاخ نه آهي. سنڌي، سنسڪرت ۽ لهند ٽنهي جو اصل بنياد قديم پراڪرت جي هڪ ئي لهجي يعني اڌيچيه لهجي جو هڪ محاورو ”وارچڊ اپڀرنش“ آهي.“
[/size][/right]

[b][u][center][size="6"]سنڌي ڊرامو[/size][/center][/u][/b]

[right][size="4"]
نقل ڪرڻ انساني فطرت ۾ شامل آهي. ڊراموهڪ معاشري جو عڪس آهي. معاشري ۾ تبديليون اينديون رهنديون آهن تنهنجيڪري ڊرامو به تبديل ٿيندو رهي ٿو. ڊرامي جو اصل مقصد قوم کي درپيش مسئلن کي اجاگر ڪري اُنهن جو حل ٻڌائڻ ۽ قومي مفاد وٽان تبليغ ۽ تلقين جا فرائض بجا آڻڻ آهي. تفريح مهيا ڪرڻ پڻ ڊرامي جو هڪ مقصد آهي

[b][u]ڊرامي جون فني خوبيون[/u][/b]

ڊرامي جا مکيه ٻه قسم آهن

ٽريجڊي
ڪاميڊي

ٽريجڊي ڊرامن جي پڄاڻي ڏک سان ٿئي ٿي ۽ ناظرين تي اُنهن جو گهرو اثر ٿئي ٿو. اِنهن ڊرامن جي هڪ خاصيت اِها به آهي ته ناظرين ڪردارن جو ڏک پنهنجو ڏک سمجهن ٿا. اهڙي طريقي سان ڏسندڙن جي اصلاح به ٿئي ٿي ۽ ذهني نشونما به

ڪاميڊي ڊرامن ۾ رڳو کِل ۽ خوشي هوندي آهي. اِنهن ڊرامن جو مقصد ڏکويل دلين کي ڪجهه گهڙيون سڪون جون مهيا ڪرڻ هوندو آهي

اِن کان علاوه ڊرامي ۾ هيٺيون خوبيون هجڻ گهرجن

پلاٽ جاندار ۽ حالتن پٽاندر هجي
ڊائلاگ زندگيءَ سان ڀرپور هجن
ڪهاڻيءَ جو تسلسل ٽٽڻ نه گهرجي
آغاز ۽ انجام پُر تاثر هجي
ڊرامو سبق آموز ۽ تفريحي هجي
فحاشي ۽ هلڪڙائي نه هجي
ڊرامو سياسي، سماجي ۽ معاشرتي مسئلن جي عڪاسي ڪندڙ هجي


[b][u]سنڌي ڊرامي جي ارتقا[/u][/b]

اوڻيهين صدي جي آخر ۾ هندوستان کان ناٽڪ منڊليون آيون ۽ ڊرامه ڪيائون. تنهن کانپوءِ سنڌ ۾ ڊرامي لکڻ جي شروعات ٿي

[b][u]اوائلي سنڌي ڊرامو (1894ع کان 1880ع )[/u][/b]

1880ع ۾ ”ليليٰ مجنون“ ڊرامو لکي مرزا قليچ بيگ سنڌي ڊرامن جو بنياد وڌو. تنهن کانپوءِ ٻين اديبن ان ۾ چاهه ورتو ۽ ديوان ڪوڙي مل ڪيترائي ڊرامه لکيا جن مان ”رتنا ولي“ شاهڪار هو

هي ڊراما 1894ع تائين صرف ڪتابن ۾ رهيا. 1894ع کانپوءِ ڪيترن ئي ناٽڪ منڊلين جو بنياد وڌو ويو.

هن دو ۾ ڪيترائي هندي، اردو، بنگالي ۽ گجراتي ڊراما ترجمو ڪيا ويا. اِن وقت جا ڪجهه اهم ڊراما نگار هي آهن
ماستر ڄيٺانند، لوڪ سنگه ۽ ليلارام سنگه

[b][u]ڊرامي جو ٻيو دور 1894ع کان 1923ع[/u][/b]

حقيقت نگاري جو دور_ هن دور ۾ ڊراما انگريزيءَ تان ترجمو ڪيا. جيڪڏهن هن کي انگريزي ڊرامن جي ترجمي جو دور چئجي ته به وڌاءُ نه ٿيندو. هن دور ۾ انساني جدوجهد ۽ تدبير کي اهميت ڏني وئي ۽ انهيءَ نظريي جي پرچار ڪئي وئي ته انساني تقدير، انساني جدوجهد سان ئي ٺهندي آهي

هن دور ۾ مرزا صاحب ڪيترائي انگريزي ڊارما ترجمو ڪيا جن جو تفصيل هيٺين ريت آهي

ڪنگ ليئر_شاه ايليا
مرچنٽ آف وينس_حسنا دلدار
روميو جوليٽ_فيروز دل افروز
نيڪي بدي ۽ ڪاليداس جهڙا ڊراما پڻ ترجمو ڪيائين

هن دور جي ٻين ڊراما نويسن ۾ ڀيرومل مهر چند آڏواڻي، ڄيٺمل پرسرام، لال چند امرڏنو مل ۽ ليکراج عزيز نمايان آهن

[b][u]ناٽڪ منڊلين جو قيام[/u][/b]

پهرين ناٽڪ منڊلي 1894ع ۾ ڊي_جي ڪاليج ۾ ”اميچوئرس ڊراميٽڪ سوسائيٽي“ جو بنياد پيو جنهن ۾ 1913ع تائين ڊراما ڏيکاريا ويا

1896ع ۾ حيدرآباد اميچوئرس ڊراميٽڪ سوسائٽي برپا ٿي

1917ع ۾ ڌرم آپڪا اميچوئرس ڊراميٽڪ سوسائيٽي شڪارپور قائم ٿي


[b][u]ڊرامي جو ٽيون دور 1923ع کان 1947ع[/u][/b]

سماجي مسئلن جو دور_ خانچند درياڻي هن دور جو سڀ کان وڏو ڊراما نگار هو. سنس موضوع ”سماجي مسئلا“ هو. سندس ڪجهه ڊراما هي اهن

جيئري ئي جيئري، ديش صدقي، بک جو شڪار، مايا جو انڌ وغيره. هن دور ۾ لوڪ ڪهاڻيون پڻ لکيون ويون. ڪجهه اهم ڊراما نگار هي آهن: منگهارام ملڪاڻي، محمد عثمان ڏيپلائي، محمد اسماعيل عرساڻي


[b][u]ڊرامي جو چوٿون دور[/u][/b]

ورهاڱي کانپوءِ ڊرامي لکڻ جو ڪم گهٽجي ويو پر وري آهستي آهستي ڊراما لکجڻ لڳا. پر هاڻي دنيا بدلجي چڪي هئي. سائنسي دور جو اثر ڊرامي تي به پيو. تنهن جيڪري ڊرامو ٽن حصن ۾ ورهائجي ويو سي هي آهن

فلمي ناٽڪ جو دور_ سنڌي ڊرامي اسڪرين جي شڪل ورتي ۽ فلم ”ايڪتا“ بمبئي مان نروار ٿي. هيءَ فلم مرحوم رئيس ڪريم بخش نظاماڻيءَ ٺاهي. ٻي فلم ”عمرمارئي“ حسين شاه فاضلاڻيءَ ٺاهي. تنهن کانپوءِ سنڌي فلمون ٺهنديون رهيون ۽ اڃ به ٺهن پيون

ريڊيائي ناٽڪ جو دور_ ريڊيو تان پهريون سنڌي ناٽڪ ”موسم ۽ مجبوري“ مصطفٰي قريشي پيش ڪيو. اُن کانپوءِ ممتاز مرزا، آغا سليم، علي مرزا، سراج ميمڻ ڪيترائي ڊراما پيش ڪيا


ٽي وي ناٽڪ جو دور_ پاڪستان ٽيليويزن تان جڏهن سنڌي پروگرام پيش ٿيا ته ڊرامو به پيش ڪيو ويو. ممتاز مرزا، امرجليل، علي بابا، آغا سليم، عبدالقادر جيڻيجو ۽ نورالهديٰ شاه ڪيترائي ڊراما پيش ڪيا. علي بابا جي ڊرامي ”دنگي منجهه درياء“ بين الاقامي ايوارڊ به حاصل ڪيو

اِن کان علاوه اسٽيج به ڪافي ترقي ڪئي. مختلف شهرن جهڙوڪ ڪراچي، حيدرآباد، لاڙڪاڻو ۽ سکر ۾ ڪيترائي اسٽيج ڊراما پيش ڪيا وڃن ٿا. ڊرامي جو فن مسلسل ترقي پيو ڪري ۽ اڄڪلهه ڊرامو پنهنجي چئني روپن ۾ مقبول ٿي رهيو آهي. منجهس ڪيئي لاڙا جهڙوڪ_ حقيقت پسندي، جمهوريت، قوميت ۽ سماجي انقلاب وغيره ڏسڻ ۾ اچن ٿا جيڪا هڪ سٺي علامت آهي. اُميد ٿي ڪجي ته سنڌي ڊرامو اڃا به وڌيڪ منزلون ماڻيندو
[/size][/right]

Good notes
 

Nice of u dear...

[QUOTE=HASEEB ANSARI;689758][b][u][center][size="6"]سنڌي ٻوليءَ جو بڻ بڻياد[/size][/center][/u][/b]

[right][size="4"]

پهرين نظريي جي مطابق سنڌي ٻولي سنسڪرت جي ڌيءَ آهي

ڪيتريئي ڇنڊ ڇاڻ ڪانپوءِ هيءَ ڳالهه واضح ٿي چڪي آهي ته سنڌي ٻولي سننسڪرت جي ڌيءَ ناهي. اِِن جا دليل هيٺ ڏنا ٿا وڃن



[/size][/right][/QUOTE]


ada ager sindhi sanskirit ji dhia na aahe to poi awahan je nazriye men sindhi boli kithan aai aaeh matlab kehro nazriyo sahe aahe?

[b][u][center][size="6"]سنڌي ناول[/size][/center][/u][/b]

[right][size="4"]
ناول انگريزي لفظ آهي جنهن جي معنٰي ”نمونو“ يا ”نواڻ“ آهي. ناول انساني جذبات سان گڏوگڏ قومي زندگيءَ جو عڪس پڻ هوندو آهي. انگريزي ادب ۾ ناول کي اهميت ان جي نتيجي ۾ برپا ٿيل انقلابن جي سبب کان آهي.

[b][u]ناول جون فني خوبيون[/u][/b]

پلاٽ، سيرت سنگاري، خاص مقصد، حقيقت پسندي، فصاحت ۽ بلاغت ۽ اخلاقيات ناول جي اهم خوبين منجهان آهن.

[b][u]ناول جا قسم[/u][/b]

ناول جا هيٺيان مکيه قسم آهن

واقعاتي ناول
ڊرامائي ناول
جاسوسي ناول
سماجي ناول
نفسياتي ناول
تاريخي ناول

[b][u]سنڌي ناول جي تاريخ[/u][/b]

سنڌي ناول جي ابتدا ترجمن کي سمجهڻ گهرجي يا اصلوڪن سنڌي قصن ۽ ڪهاڻين کي اِهو هڪ ادبي بحث آهي. محمد اسماعيل عرساڻي سنڌي قصن کي سنڌي ناول جي ابتدا ڪوٺيو آهي جن ۾ ڀنڀي جي ڳالهه، سڌاتورو، ۽ ڪڌاتورو شامل آهن

[b][u]سنڌي ناول جو اوائلي دور 1870ع کان 1923ع[/u][/b]

هن دور کي ترجمن جو دور به چئي سگهجي ٿو. ديوان اڌارام ۽ ساتو نولراءِ گڏجي ڊاڪٽر جانسن جي ناول ”راسيلاس“ کي سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو. تنهن کانپوءِ ڪيترائي ناول ترجمو ٿيا.

1910ع ۾ سيرو مل ساگراڻيءَ جو طويل ناول ”هردلعزيز“ عرف ”چندرڪانتاسنتي“ قسطوار ڇپيو


[b][u]اوائلي خودساخته ناول[/u][/b]

مرزا قليچ بيگ اصلوڪا سنڌي ناول لکيا. هن 1888ع ۾ پهريون اصلوڪو سنڌي ناول ”دلارام“ ۽ ٻيو ”زينت“ 1895ع ۾ لکيو. بيگ صاحب کانپوءِ لعل چند امرڏنو مل به ڪافي اصلوڪا ناول لکيا جن ۾ ”چوٿ جو چنڊ“ ۽ ”ڀرم جي ڀلائي“ شامل آهن

ڊاڪٽر گربخشاڻي 1915ع ۾ ”نورجهان“ ناول لکيو. هن دور ۾ سماجي، اخلاقي، رومانوي ناول لکيا ويا. ڪجهه جاسوسي ناول پڻ هن دور ۾ لکيا ويا


[b][u]سنڌي ناول جو ٻيو دور1923ع کان 1947ع[/u][/b]

هي دور سياسي ڪشمڪش جو دور هو. سياسي ۽ تاريخي ناول لکيا ويا. صاحب سنگهه شاهاڻي جو ”بلو کوکر“ (1930ع) ۽ عبد الرزاق جو ناول ”جهان آرا“ (1931ع) ڪافي مشهور ٿيا

محمد عثمان ڏيپلائي هن دور جو اهم نالو آهي. پاڻ 1939ع کان لکڻ شروع ڪيائين ۽ گهڻو ڪري تاريخي ناول لکيائين جن جو تعداد لڳ ڀڳ هڪ سئو آهي. ان کان علاوه پروفيسر رام پنجواڻي، نارائڻ داس ڀمڀاڻي به هن دور ۾ اصلوڪا ناول لکيا

هن دور ۾ مجموعي طور تي سياسي ۽ تاريخي ناول لکيا ويا جيڪي حقيقت تان پردوکڻن ٿا. پر ورهاڱي سبب سنڌي ناول ٻين صنفن وانگر وري پوئتي پئجي ويو.


[b][u]ورهاڱي کانپوءِ وارو دور[/u][/b]

هن دور ۾ ناول ٻين صنفن جي ڀيٽ ۾ گهٽ ترقي ڪئي جنهن جا ڪيترائي سبب ٿي سگهن ٿا. تنهن هوندي به ڪجهه ناول نگارن ڪامياب تجربا ڪيا. تنهن جو ڪجهه تفصيل هيٺ ڏجي ٿو

سراج الحق ميمڻ_ سراج الحق ميمڻ پڙاڏو سوئي سڏ، مرڻ مون سين اءُ، منهنجي دنيا هيڪل وياڪل، تنهنجي دنيا سڀ رنگ سانول ۽ منهنجي دنيا مرگه ترشنا اهم ناول لکيا. پهريان ٻه ناول ارغونن ۽ ترخانن جي ظلم ۽ ڏاڍ جي داستان آهن

ڊاڪٽر نجم عباسي_ ڊاڪٽر نجم عباسي پنهنجي ناولن نه فقط ڌرتي جا ڏک ۽ مسئلا ٻڌائي ٿو پر سندن قابلِ قبول حل پڻ ڏئي ٿو. سندس ناول بلنديون، تلاش ۽ پيار ڪهاڻي تمام گهڻا مشهور ٿيا

آغا سليم_ آغا سليم هن دور جو منفرد اديب آهي. هو سونهن، سچائي، تهذيب ۽ اعلٰي انساني قدرن جو علمبردار آهي جيڪو هن جي ناولن اونداهي ڌرتي روشن هٿ، اڻپورو انسان، روشنيءَ جي تلاش ۽ هم اوست مان ظاهر ٿئي ٿو

ناول جي صنف تي ڪيترائي لاها چاڙها آيا پر ناول جيئن اڳ هميشه هر مشڪل ۽ آسان دور ۾ لکبو رهيو اڄ به نه فقط لکجي ۽ پڙهجي رهيو آهي پر ان ۾ ڪجهه نوان تجربا پڻ ٿي رهيا آهن[/size][/right]

[b][center][u][size="6"]سنڌي مضمون نويسي[/size][/u][/center][/b]

[right][size="4"]
مضمون نويسي به سنڌ ۾ انگريزن جي معرفت آئي. مضمون عام طرح سان هڪ درمياني طوالت واري نثري تحرير آهي. مضمون نثر جي هڪ اهڙي صنف آهي جنهن ۾ ڪنهن ادبي، فلسفيانه يا سماجي موضوع تي شخصي يا تاريخي نظر کان روشني وڌي وئي هجي. مضمون نگاريءَ ۾ انفرادي سوچ ۽ فڪر، ڪلام ۽ گفتگو جي انداز، ذاتي مشاهدي ۽ تجربن ۽ پنهنجي افتادِ طبع جو گهڻو دخل هوندو آهي

مضمون ۾ باقاعده ربط نه هوندو آهي. مضمون نگار ڪٿي ڪو واقعو بيان ڪندو آهي ته وري ڪٿي طنزو مزاج، ڪٿي ذاتي مشاهدو ته وري ڪٿي تخيلات ۽ منظرنگاريءَ ۾ گم ٿي ويندو اهي. مطلب ته سڀ هيلا استعمال ڪري مضمون کي وڌ کان وڌ دلچسپ بڻائيندو ويندو آهي. مضمون لکڻ دوران هيٺيون ڳالهيون ذهن ۾ رکڻ گهرجن

مضمون نثر ۾ هجڻ گهرجي
مضمون جي طوالت درمياني هجڻ گهرجي
مضمون جو تعلق موضوع جي خّارجي پهلو سان هجي
مضمون ۾ مضمون نگار جي شخصيت جو عڪس ظاهر هجڻ گهرجي
مضمون عام، سادي، سوادي ۽ دلچسپ ٻوليءَ ۾ هجي


[b][u]سنڌي مضمون نگاريءَ جي تاريخ[/u][/b]

سنڌي شاعريءَ جون سموريون صنفون گهڻو ڪري برصغير جي ٻولين کان متاثر آهن پر نثر جون لڳ ڀڳ سڀ صنفون مغربي ملڪن جي ادب کان متاثر آهن. سنڌي مضمون جي تاريخ کي ٽن حصن ۾ ورهائي سگهجي ٿو

[b][u]پهريون دور (1861ع کان1900ع)[/u][/b]

سنڌي مضمون نويسيءَ جي ابتدا 1861ع ۾ سنڌي صحافت جي وجود ۾ اچڻ کانپوءِ ٿي. پهرين سنڌي اخبار مرزا محمد صادق 1861ع ۾ جاري ڪئي. تنهن کانپوءِ ڪجهه ئي وقت ۾ ٻيون اخبارون نڪتيون جن ۾ سنڌي مضمون ڇپجڻ لڳا. ”سرسوتي مخزن“ ۽ ”جوت“ جا مضمون ”هيري جون ڪهاڻيون“ ۽ ”گُل ڦُل“ جي نالي سان شايع ڪيا ويا. مرزا قليچ بيگ هن دور جو نمايان مضمون نگار ۽ ترجمه نگار هو. هن دور جا مضمون گهڻو ڪري سماجي، اخلاقي، تعليمي ۽ سير سياحت تي مشتمل هئا

[b][u]ٻيو دور (1900ع کان 1947ع)[/u][/b]

سال 1900ع تائين ڪيترائي رسالا ۽ اخبارون وجود ۾ اچي چڪيون هيون جنهن جي نتيجي ۾ مضمون نويسي ڪافي ترقي ڪئي ۽ هر قسم جا سنجيده، فلسفيانه ۽ طنزومزاح تي مشتمل مضمون لکيا ويا. هن دور جي مضمون نگارن ۾ شمس الدين بلبل، ڄيٺمل پرسرام، محمد هاشم مخلص، مولانا دين محمد وفائي، منگهارام ملڪاڻي، حڪيم فتح محمد سيوهاڻي، ڊاڪٽر داود پوٽو ۽ محمد اسماعيل عرساڻي شامل آهن. هن دور ۾ هيٺيان مشهور مضمونن جا مجموعا شايع ٿيا

چڻنگون_تيرٿ سنت
ادبي گنچو_نارائڻ داس ڀمڀاڻي ۽ پروفيسر رام پنجواڻي
ادبي آئينو_ليکراج عزيز
ڳوٺاڻي چهر ۽ انار دانا_نارائڻ داس ملڪاڻي
سدا گلاب_لال چند امر ڏنو مل
درسِ عمل_عثمان علي انصاري

[b][u]ٽيون دور (ورهاڱي کان اڄ تائين)[/u][/b]

برصغير جو ورهاڱو سنڌي ادب تي تمام گهڻو اثرانداز ٿيو. ورهاڱي سبب جيڪي سنڌي هندوستان لڏي ويا سي نه فقط ناميارا اديب هئا پر سنڌي پريس پڻ انهن وٽ هئي. انهن جي وڃڻ جي ڪري سنڌ جي ادبي دنيا ۾ هڪ وڏو خال پيدا ٿي پيو. جيڪا بي سروساماني پيدا ٿي اُن کي سياسي ڪشمڪش ۽ معاشي بدحالي ويتر وڌائي ڇڏيو

ورهاڱي کانپوءِ سنڌي ادب جي ٻين صنفن سان گڏوگڏ مضمون نويسيءَ جي صنف کي به نقصان رسيو. مضمون نگاريءَ جي بقا جا آثار تڏهن پيدا ٿيا جڏهن ڪجهه رسالا جهڙوڪ ”نئين زندگي“ ۽ ”مهراڻ“ شايع ٿيڻ لڳا. تنهن کانپوءِ ٻيا رسالا ۽ اخبارون پڻ سنڌي مضمون شايع ڪرڻ لڳا

هن دور جي شروعات ۾ محمد اسماعيل عرساڻي، ڪريم ڏنو راڄپر ۽ عطا حسين موسوي بهترين مضمون نگار هئا. تاريخي مضمونن ۾ چيتن ماڙيوالا نمايان هو. اُن کانپوءِ علي محمد راشدي ۽ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ پڻ ڪيترائي تاريخي مضمون لکيا

[b][u]سنڌي مضمون ايڪيهين صدي عيسويءَ ۾[/u][/b]

سنڌي مضمون نگاري ايڪيهين صدي عيسويءَ ۾ اڳ کان وڌيڪ ٿي رهي آهي پر بد قسمتيءَ سان انهن جو معيار ماضيءَ جهڙو ناهي رهيو. اڄڪلهه ڪيتريون ئي اخبارون ۽ رسالا سنڌي مضمون شايع ڪن پيا جن ۾ مان مکيه هي آهن

ماهوار سهڻي
ماهوار سوجهرو
ٽه_ماهي مهراڻ
عبرت ميگزين
روزاني ڪاوش، عبرت، هلال پاڪستان وغيره
[/size][/right]

[B]Excellent Sharing Haseeb Ansari[/B]..... Hats Off to You for your tremdous contribution to the forum. :bow

[QUOTE=Naveed_Bhuutto;690758][B]Excellent Sharing Haseeb Ansari[/B]..... Hats Off to You for your tremdous contribution to the forum. :bow[/QUOTE]

sir what about regional languages?are they scoring?one should opt sindhi as looking current trend?from where one should prepare for sindhi?kindly guide please [COLOR="SeaGreen"][/COLOR][FONT="Arial Black"]thankyou :)[/FONT]
last but not the least ALL THE MEMBERS OF THIS FORUM ARE REALLY VERY CO-OPERATIVE.MAY GOD BLESS YOU ALL.....:clap

GREAT EFFORTS HASEEB SIR G :bow.KEEP SHARING ALL ABOUT THIS THANKYOU:)

[right][b][center][u][size="6"]سنڌي شاعريءَ جون ڪجهه اهم صنفون[/size][/u][/center][/b]

[b][u][center][size="4"]ڪافي[/size][/center][/u][/b]

[size="4"]ڪافي سنڌي شاعريءَ جي اهم صنف آهي جنهن جو مکيه موضوع مجازي عشق جو درد ۽ فراق آهي. ڪافي گهڻو ڪري عورت جي بزباني گفتگو ڪئي ويندي آهي. وقت سان گڏوگڏ ڪافي جي موضوعن ۾ حُسن ۽ عشق کان علاوه ٻيا به ڪيترائي موضوع شامل ٿي ويا جهڙوڪ تصوف ۽ قوميت وغيره

ڪي ماهر ان کي ”ڪافي“ ٿا چون ته ڪي وري ”قافي“. ڪي ماهر ان جي نسبت راڳ سان ڏيکارين ٿا ته ڪي وري شاعريءَ سان. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ مطابق ڪافي جو تعلق شاعريءَ سان آهي پر اڪثر ماهر ان کي راڳ سان منصوب ڪن ٿا. هو چون ٿا ته ڪافي امير خسرو جي ايجاد ڪيل صنف آهي. هن جي ڳائڻ جو وقت اڌ رات ۽ ٽاڪ منجهند مقرر ڪيو ويو. راڳواريءَ موجب اروهي ۽ امروهي جي سڀني سُرن لڳڻ سبب ڪافي امير خسرو ان کي ڪافي ڪوٺيو.

[u]ڪافيءَ جي هئيت[/u]

هئيت جي لحاظ کان هن جا ڪيترائي قسم آهن جيئن يڪيون، ڏيڍيون، ٻه تڪيون ۽ چوء تاريون. ڪافيءَ جو وزن ڪڏهن عرض ۽ ڪٿي موسيقي تي ٻڌل هوندو آهي

ڪن ماهرن مطابق سومرن ۽ سمن جي دور ۾ اسماعيلين جي چيل گانن کي ڪافي جو اوائلي نمونو سمجهيو وڃي ٿو. پر فني توڙي موضوعي لحاظ کان سچل کي ان جو موجد سڏيو وڃي ته وڌاءُ ناهي
[/size]

[b][u][center][size="4"]بيت[/size][/center][/u][/b]
[size="4"]
ڳاهه سنڌي بيت جي قديم صورت آهي. اوائلي دور ۾ قصي ۽ رومانوي داستانن کي پر اثر بڻائڻ لاءِ ڳاهه چيو ويندو هو. ڳاهه جڏهن ترقي ڪئي ته ان بيت ۽ ڏوهيڙي جي شڪل ورتي

سنڌي بيت هندي ڇندوديا سان مطابقت رکن ٿا. اسان وٽ ڇندوديا جا گهڻو ڪري ٻه قسم استعمال ڪيا ويندا آهن

دوها ڇند_هن بيت ۾ ٻه سٽون ٿينديون آهن ۽ قافيو سٽن جي آخر ۾ ايندو آهي

[b][u]مثال[/u][/b]

تون چئو الله هيڪڙو، وائي ٻي نه سک
سچو اکر من ۾، سوئي لکيو لک (شاه)

سورٺا ڇند_ٻه سٽا بيت پر قافيو وچ ۾

[b][u]مثال[/u][/b]

جوڳيءَ جاڳايو، ستو هوس ننڊ ۾
تنهان پوءِ ٿيوس، سندي پريان پيچري (قاضي قاضن)

دوها ڇند ۽ سورٺا ڇند جي ميلاپ جا پڻ ڪجهه تجربا ڪيا ويا ۽ اهڙيءَ ريت سنڌي ادب ۾ ڪجهه نيون صنفون وجود ۾ آيون

[b][u]مثال[/u][/b]

سي ئي سيل ٿيام، پڙهئام جي پاڻان،
اکر اڳيان اڀري، واڳون ٿي ورئام (قاضي قاضن)


[b][u]بيت جا موضوع[/u][/b]

بيت هر موضوع تي چيا ويا آهن. ان ۾ حسن، عشق، فلسفو، فطرت نگاري، اعلٰي انساني قدر، مذهبي رجحان (ڪبت) ۽ نڙ بيت شامل آهن. جديد بيت جي صنف کي شاه لطيف چوٽ تي پڄايو. ٻيا اديب جن بيت تي ڪم ڪيو تن ۾ شيخ اياز، طالب المولٰي، استاد بخاري شامل آهن
[/size]

[b][u][center][size="4"]وائي[/size][/center][/u][/b]
[size="4"]
وائي سنڌي شاعريءَ جي مقبول ۽ عام صنف آهي. شاه عبداللطيف پنهنجي سُرن جي هر داستان کانپوءِ وائي چئي آهي. ڪن عالمن مطابق وائي ۽ ڪافي هڪ ئي شيءَ آهي پر حقيقت ۾ ٻئي الڳ الڳ صنفون آهن

عام اصطلاح ۾ ڪنهن به ڳالهه ۽ ٻوليءَ کي وائي چئبو آهي. هن جو ڌاتو پرڪرت لفظ وايا ۽ سنسڪرت لفظ ورت آهي جنهن جي معنٰي ”هجر“ آهي. وائيءَ جو موضوع ته هجر ۽ فراق آهي پر ڪجهه موقعن تي وائيءَ ۾ هجر ۽ فراق نه هوندو آهي. فني لحاظ کان وائي کي بيت جي بدليل صورت سڏي سگهجي ٿو. وائي هڪ ڊگهو بيت آهي پر هن جي هر مصرع کانپوءِ پهرين سٽ جي پوئين اد جو ورجاءُ ٿيندو آهي. مثال طور

عشق اسان وٽ آرائين، جيئن آيو جهول ڀري،
ڪوئي ڪيئن ڪري،
موتئي جهڙي مرڪ پريئن جي، مڳرو ماٺ ڪري،
ڪوئي ڪيئن ڪري.
شيخ اياز
[/size]

[b][u][center][size="4"]مولود[/size][/center][/u][/b]

[size="4"]هي نج سنڌي ٻوليءَ جي صنف آهي ۽ نعتيه شاعريءَ جي دائري ۾ اچي ٿي. مولود لفظ جي لغوي معنٰي آهي نئون ڄاول ٻار. اسلام برصغير ۾ سڀ کان پهريان سنڌ ۾ داخل ٿيو. مقامي ماڻهو نبي صلي الله عليه وسلم جن جي زندگيءَ مان متاثرٿي سندس ولادت جي نسبت سان شاعري ڪرڻ لڳا جنهن کي مولود چيو وڃي ٿو

[b][u]مولود جي فني جوڙجڪ[/u][/b]

مولود جي صنف فني اعتبار کان وائي ۽ ڪافي جي دائري ۾ اچي ٿي پر جيئن ته وائي ۽ ڪافي سازن ساڻ چئي ويندي آهي تنهن جيڪري مولود وائي ۽ ڪافي کان بنهه مختلف آهي. سنڌ ۾ مولود جي صنف ڪافي مقبول آهي ۽ مولود هڪ منفرد انداز سان ٽولن جي صورت ۾ چيا ويندا آهن[/size]


[b][u][center][size="4"]غزل[/size][/center][/u][/b]

[size="4"]غزل سنڌي شاعريءَ جي هڪ اهم صنف آهي ۽ ڪنهن به صورت ۾ سنڌي ادب جي ڪنهن ٻي صنف کان گهٽ مقبول ناهي.

[b][u]غزل جي وصف[/u][/b]

علامه آءِ آءِ قاضي چوي ٿو ته لفظ غزل عربي زبان مان نڪتو آهي جنهن جو مفهوم آهي ”سهڻن سان محبت جو ڳالهيون ڪرڻ“. پر هڪ ٻيو لفظ غزالا آهي جنهن جي معنٰي آهي ڪتڻ يا وٽڻ. مونکي پڪ آهي ته غزل غزالا مان ئي ورتو ويو هوندو. هڪ ٻيو لفظ آهي غزال (هرڻي) ۽ ڪن جو رايو آهي ته غزل ان مان ئي نڪتل آهي. جيڪڏهن ان مان نڪتو هوندو ته به هرڻيءَ جي اڇانگ ۽ غزل گو شاعرن جي پرواز ۾ ڪافي مناسبت آهي.

[b][u]غزل جون فني خوبيون[/u][/b]

غزل ڪيترن ئي شعرن جو مجموعو هوندو آهي
غزل جو هر شعر پنهنجي جڳهه تي هڪ مڪمل مضمون رکي ٿو
غزل جي پهرين شعر (مطلع) ۾ ٻنهي مصرن جو قافيو ساڳيو هوندو آهي
غزل جي باقي شعرن ۾ قافيو ٻئي مصرع ۾ ايندو آهي
غزل جي آخري شعر (مقطع) ۾ شاعر جو تخلص هوندو آهي

[b][u]غزل جون خاصيتون[/u][/b]

غزل حسن عشق سان سينگاريل هجي
غزل جي ٻولي نرم ۽ شيرين هجڻ گهرجي
غزل ۾ هلڪڙائپ نه هجڻ گهرجي
غزل ۾ نهٺائي ۽ انڪساري هجي نه ڪي غرور ۽ وڏائي
غزل ۾ عام ٻولي استعمال ڪئي وڃي

[b][u]غزل جا موضوع[/u][/b]

غزل بنيادي طور تي حسن ۽ عشق لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي پر ڪجهه وقت کان ان ۾ زندگيءَ جي مختلف پهلوئن مثال جي طور تي تصوف، فلسفو، سماجي ۽ معاشرتي عنوان شامل ٿي چڪا آهن

[b][u]غزل جي تاريخ[/u][/b]

غزل سنڌ ۾ فارسي ٻوليءَ وسيلي آيو. ارغونن ۽ ترخانن جي دور ۾ فارسيءَ جو اثر ايتري قدر وڌي ويو جو ماڻهو فارسيءَ ۾ شاعري ڪرڻ لڳا. ڪلهوڙن جي دور ۾ سنڌي ۽ فارسي گڏي ڪري شاعري ٿيڻ لڳي. سنڌي غزل جي تاريخ کي ٽن حصن ۾ ورهائي سگهجي ٿو

[b][u]غزل جو اوائلي دور[/u][/b]

غزل جو اوائلي دور ڪلهوڙن ۽ ٽالپرن جي دور تي مشتمل آهي. نورمحمد خسته ۽ مرزا تقي ڪلهوڙن جي دور ۾ سنڌي غزل چيا. سچل سرمست پڻ ٽالپرن جي دور ۾ غزل گوئي ڪئي

[b][u]غزل جو ٻيو دور[/u][/b]

انگريزن جو دور سنڌي غزل جي تاريخ جو ٻيو دور آهي. غزل هن دور ۾ گهڻي ترقي ڪئي. هن دور کي وڌيڪ ٽن حصن ۾ ورهايو ويو آهي

قدما جو دور_ هن دور جي غزل جو باني خليفو گل محمد آهي. هي پهريون سنڌي صاحبِ ديوان شاعر آهي. هن دور جو ٻيو ناميارو شاعر آخوند قاسم هالائي آهي.

درمياني دور_ عبدالحسين سانگي هن دور جو ناميارو شاعر آهي. مرزا قليچ بيگ، مولانا عبدالغفور همايوني ۽ شمس الدين بلبل هن دور جا ناميارا غزل جا شاعر هئا.

آخري دور_هن دور ۾ به ڪافي شاعر پيدا ٿيا جن ۾ مشهور هي هئا

آغا غلام نبي
محمد هاشم مخلص
حڪيم فتح محمد سيوهاڻي
علي اصغر شاهه

[b][u]غزل جو جديد دور (ٽيون دور[/u][/b]

ورهاڱي کانپوءِ غزل جو جديد دور شروع ٿئي ٿو. هن دور ۾ ڪجهه شاعرن غزل کي روايتي انداز ۾ پيش ڪيو. پر ڪجهه شاعرن نوان نوان تجربا ڪري غزل کي پيش ڪيو جنهن سان غزل جي صنف کي اڳي کان وڌيڪ ڪاميابي ملي. هن دور جو مشهور شاعر شيخ اياز هو[/size][/right]